Milieubelasting voedingsmiddelen; levenscyclus, productgroep

INHOUDSOPGAVE

1. Toelichting

2. Definities en verklaring van symbolen

3. Koppelingen naar relevante tabellen en artikelen

4. Bronnen en methoden

5. Meer informatie

6. TOELICHTING

De cijfers in deze tabel zijn afkomstig uit een onderzoek in opdracht van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Deze tabel maakt inzichtelijk wat de milieubelasting is van voedingsmiddelen zoals geconsumeerd in Nederland. Deze milieugegevens worden o.a. gebruikt voor onderzoek op gebied van gezonde en duurzame voedingspatronen en informatie daarover, en zijn beschikbaar gesteld om verschillende geïnteresseerden een consistente set milieugegevens aan te bieden om mee te werken. De daarvoor benodigde “inventaris van de levenscyclus” van voedingsmiddelen zijn, in opdracht van RIVM, uitgevoerd door Blonk Consultants. Een belangrijke disclaimer hierbij is dat er geen “kritische review” is gedaan zoals gespecificeerd in de ISO-14040 norm. Dit houdt in dat de milieugegevens niet geschikt zijn om individuele voedingsmiddelen te vergelijken met als doel hierover publiekelijk te communiceren. Daarvoor is een externe review nodig, zoals gespecificeerd in de ISO-14040 norm.

Gegevens beschikbaar vanaf: 2019

Status van de cijfers: Definitief

Wijzigingen per 06-07-2020: Aanpassing van verkeerde NEVO codes bij de sperziebonen.

Wanneer komen er nieuwe cijfers? Dit is een eenmalig onderzoek.

2. DEFINITIES EN VERKLARING VAN SYMBOLEN

Verklaring van symbolen:

niets (blanco) : het cijfer kan op logische gronden niet voorkomen . : het cijfer is onbekend, onvoldoende betrouwbaar of geheim

• : voorlopige cijfers ** : nader voorlopige cijfers

3. KOPPELINGEN NAAR RELEVANTE TABELLEN EN ARTIKELEN

Geen.

4. BRONNEN EN METHODEN

Bronnen:

Organisatie die de gegevens uit deze tabel levert: RIVM: https://www.rivm.nl/

Organisatie die het onderzoek heeft uitgevoerd: Blonk Consultants: https:// www.blonkconsultants.nl/

Zie ook: Nederlands Voedingsstoffenbestand (NEVO): https://www.rivm.nl/nederlands-voedingsstoffenbestand/

Dataverstrekker: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)

Beschrijving:

Een duurzaam voedselsysteem is een systeem dat voorziet in de voedsel- en voedingsmiddelenbehoefte van zowel huidige als toekomstige generaties, hier en elders, waarbij ook de ecologische systemen op aarde worden beschermd. Om tot een duurzaam voedselsysteem te komen, is het essentieel inzicht te hebben in de mate van milieubelasting van verschillende voedingsmiddelen over hun gehele levenscyclus. In opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft het RIVM gegevens samengebracht om de milieubelasting van de Nederlandse voedselconsumptie gedurende de hele levenscyclus te kunnen berekenen en in de toekomst te kunnen blijven monitoren. In de tabel wordt de milieubelasting per voedingsmiddel uitgedrukt met zes milieu-indicatoren: broeikasgasemissies, vermesting zoet water, vermesting zout water, verzuring van de bodem, landgebruik en waterverbruik. In de voorliggende tabel zijn de waarden voor deze milieu-indicatoren van ruim 200 veel in Nederland geconsumeerde voedingsmiddelen opgenomen.

De voedingsmiddelen in de tabel zijn gekozen omdat ze veel worden geconsumeerd in Nederland volgens de Voedselconsumptiepeiling (https://wateetnederland.nl/), een relatief hoge milieubelasting per kg voedingsmiddel kunnen hebben, of er voldoende milieugegevens over zijn en ze voor vervolgonderzoek interessant kunnen zijn. De voedingsmiddelen in de tabel zijn verdeeld over verschillende productgroepen.

Methode:

De milieugegevens in de tabel zijn geproduceerd door middel van de Levenscyclus Analyse (LCA) methodiek. Hierbij wordt eerst alle relevante informatie uit de levenscyclus van een voedingsmiddel verzameld en opgeslagen in een zogenoemde ‘Life Cycle Inventory’ (LCI). Met behulp van het LCA softwareprogramma SimaPro (versie 9.0), en het ReCiPe 2016 effectbeoordeling model beschikbaar hierin, is deze inventaris vervolgens vertaald naar LCA gegevens voor de zes milieu-indicatoren. Binnen het ReCiPe 2016 model is het zogenoemde ‘hierarchist perspectief’ gekozen in combinatie met milieu-indicatoren op ‘mid-point’ niveau. Deze LCA studies zijn uitgevoerd volgens de ISO14040 en 14044 richtlijnen en waar toepasselijk afgestemd met de Product Environmental Footprint Category Rules. Hieronder volgt een korte beschrijving van de belangrijkste uitgangspunten. Doel en reikwijdte De LCA studies hebben als doel de milieubelasting van een voedingsmiddel op de Nederlandse markt te modelleren en daarbij alle relevante materiaal- en emissiestromen van een levenscyclus te beschrijven (‘attributional approach’). De zogenoemde ‘functionele eenheid’ die dit onderzoek hanteert is “1 kg voedingsmiddel geconsumeerd door de Nederlandse consument en verkocht via een Nederlandse supermarkt”.

Systeemgrenzen De systeemgrenzen geven aan welke levenscyclusfasen in een LCA studie meegenomen worden. In de tabel zijn twee sets van gegevens opgenomen, die van elkaar verschillen in de gehanteerde systeemgrens: van ‘wieg-tot-consumptie bij de consument’ en van ‘wieg-tot-distributiecentrum in Nederland’. Hieronder zijn de levenscyclusfasen toegelicht. Er wordt uitgegaan van aankoop van het voedingsmiddel in een Nederlandse supermarkt. De fasen aangeduid met een asterisk (*) zijn onderdeel van de systeemgrens ‘wieg-tot-distributiecentrum in Nederland’.

• *Primaire productie van het voedingsmiddel, bijvoorbeeld agrarische gewassen, vee en vis. Dit is per land van herkomst gemodelleerd. Per voedingsmiddel zijn er doorgaans meerdere herkomstlanden gedefinieerd om aan te sluiten bij de marktsituatie in Nederland. • *Na-oogst bewerking van primaire producten. Voor een aantal producten vindt de verwerking, door drogen en ontschillen van een product, tot voedingsmiddel plaats in het land van herkomst. • *Verwerking van primaire producten tot voedingsmiddelen. Hierbij wordt meestal aangenomen dat de verwerking van een voedingsmiddel plaatsvindt in Nederland. • *Verpakking van voedingsmiddelen. Het type verpakkingsmiddel is gekozen op basis van actueel aanbod in supermarkten. Voedingsmiddelen kunnen daarom twee keer voorkomen in de tabel. • *Opslag en distributie van voedingsmiddelen. De voedingsmiddelen worden al dan niet gekoeld of bevroren opgeslagen in het distributiecentrum gereed voor transport. Voedselverliezen tijdens opslag en distributie zijn meegenomen. • Verkoop van voedingsmiddelen. Voedingsmiddelen worden al dan niet gekoeld of bevroren opgeslagen en geëtaleerd ter verkoop. • Bereiding van voedingsmiddelen thuis. Deze fase bestaat uit drie onderdelen, namelijk het al dan niet gekoeld of bevroren bewaren, het snijden, waardoor verliezen ontstaan en uiteindelijk het ‘koken’ van voedingsmiddelen. Afvalverwerking van verpakkingen en snijverliezen zijn ook in deze fase van de levenscyclus ingerekend. • Consumptie van voedingsmiddelen. Niet al het bereide voedsel wordt daadwerkelijk geconsumeerd. Impact van voedselverliezen naar riool, compostering en vuilverbranding worden in deze fase ook meegenomen.

Transport Transport is gemodelleerd door de keten, tot en met de verkoop in de supermarkt. Afhankelijk van het type voedingsmiddel en de herkomstlanden, kan dit verschillen tussen transport via lucht, water, weg en rails. Het transport van de supermarkt naar de consument thuis is niet meegenomen bij de berekeningen vanwege een limiet op het aantal mee te nemen variabelen.

Voedselverliezen Er vinden op verschillende plekken in de keten verspilling van voedsel plaats. Dit kunnen vermijdbare en niet vermijdbare voedselverliezen zijn, zoals verliezen in supermarkten en snijverliezen tijdens de bereiding. Productgroep specifieke percentages zijn gebruikt voor vermijdbare voedselverliezen en product specifieke percentages voor snijverliezen.

Verpakking Voor de verpakking van de voedingsmiddelen is er van uitgegaan dat er alleen primair verpakkingsmateriaal wordt gebruikt, de (laatste) verpakking waarin het voedingsmiddel verpakt zit. Daarnaast wordt er van uitgegaan dat er geen gerecycled materiaal gebruikt wordt. Afgedankte verpakkingen worden verbrand met energie terugwinning.

Allocatie In het geval dat een product meerdere bijproducten heeft, zal de milieubelasting over deze productstromen worden verdeeld. In deze LCA studies is deze verdeling, of allocatie, gebeurd op basis van de economische waarde van de producten. Een uitzondering is de productie van melk voor welke biofysische allocatie is toegepast.

Milieu-indicatoren De levenscyclus milieubelasting van 1 kg voedingsmiddel op het bord van de consument wordt uitgedrukt door middel van 6 milieu-indicatoren, zogenaamde ‘midpoint’ effectcategorieën:

• Broeikasgasemissie (kg CO2-equivalent) • Verzuring (kg SO2-equivalent) • Vermesting zoet water (kg P-equivalent) • Vermesting zout water (kg N-equivalent) • Landgebruik (m2*jaar) • Waterverbruik (m3)

Het toxische effect van pesticides op ecosystemen wordt niet meegenomen in het onderzoek, omdat de nog onvoldoende datakwaliteit van de beschikbare gegevens.

Klimaatverandering via broeikasgasemissie Dit is een indicator voor de opwarming van de aarde als gevolg van de uitstoot van broeikasgassen door menselijke activiteit. Alle emissies gedurende de levenscyclus van een product die bijdragen aan klimaatverandering zijn inbegrepen, zoals lachgas emissies gedurende de teelt van gewassen, methaan emissies tijdens veeteelt en emissies door verandering van landgebruik. De broeikasgasemissies door verandering in landgebruik worden gemodelleerd volgens PAS2050-1 welke enkel kijkt naar ‘direct land use’. Klimaatverandering wordt uitgedrukt in de eenheid kg CO2-equivalent.

Terrestrische verzuring Dit is een indicator voor de verandering van de zuurgraad in de bodem als gevolg van atmosferische depositie van anorganische stoffen door menselijke activiteit. Alle emissies gedurende de levenscyclus van een product die bijdragen aan verzuring, zoals sulfaten, nitraten en fosfaten, worden hierbij meegenomen. Verzuring wordt uitgedrukt in de eenheid kg SO2-equivalent.

Vermesting marien- en zoetwater Dit is een indicator voor de verrijking van de mariene- en zoetwateromgeving door nutriënten als gevolg van menselijke activiteit. Alle emissies gedurende de levenscyclus van een product die bijdragen aan vermesting, voornamelijk stikstof en fosfaat verbindingen, worden hierbij meegenomen. Vermesting wordt uitgedrukt in de eenheid kg N-equivalent (marien water) en kg P-equivalent (zoetwater).

Landgebruik Dit is een indicator voor het gebruik en transformatie van landoppervlakte als gevolg van menselijke activiteit. Er wordt een onderscheidt gemaakt tussen het gebruik van een zeker oppervlak land gedurende een bepaalde periode en de transformatie van een zeker oppervlak land om het geschikt te maken voor productie (direct land use change). Landgebruik wordt uitgedrukt in de eenheid m2*jaar; gebruikt oppervlak land vermenigvuldigd met de periode van gebruik.

Waterverbruik Dit is een indicator voor de consumptie van zoetwater als gevolg van menselijke activiteit. Het betreft irrigatie water tijdens de teelt van gewassen of de “Blue water footprint”, (blauw) waterverbruik wordt uitgedrukt in m3 water.

Doel:

De tabel met milieugegevens van ruim 200 voedingsmiddelen is opgesteld om inzichtelijk te maken wat de milieubelasting is van voedingsmiddelen zoals geconsumeerd in Nederland. Deze milieugegevens worden o.a. gebruikt voor onderzoek op gebied van gezonde en duurzame voedingspatronen en informatie daarover, en zijn beschikbaar gesteld om verschillende geïnteresseerden een consistente set milieugegevens aan te bieden om mee te werken.

5. MEER INFORMATIE

Data milieubelasting voedsel Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Bilthoven lcavoedsel@rivm.nl

CC BY 4.0 gelicenseerd. Volledige licentietekst CC BY 4.0